Kościół św. Jana i Katarzyny w Świerzawie

Wybudowany w romańskiej architekturze kościół św. Jana i św. Katarzyny Aleksandryjskiej, datowany jest na drugie ćwierćwiecze XIII stulecia. Prawdopodobnie wcześniej istniał w tym miejscu drewniany kościółek, który w 1159 roku ufundował książę śląski Bolesław I Wysoki. Kościół początkowo pełnił funkcję kościoła parafialnego w Świerzawie, później jednak jego funkcję przejął położony w centrum miejscowości kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, ten zaś stał się kościołem filialnym, a następnie pełnił funkcję kaplicy cmentarnej.

W czasie wojen husyckich, w 1428 roku stał się miejscem schronienia dla ludności Świerzawy. Po reformacji kościół przejęła wspólnota ewangelików, jednak kilkadziesiąt lat później, w 1654 powrócił do Kościoła Rzymskokatolickiego. Po drugiej wojnie światowej, kościół został zamknięty, a większość jego wyposażenia trafiła do muzeów i innych kościołów. Prace związane z restauracją obiektu rozpoczęły się dopiero w drugiej połowie lat 70. ubiegłego stulecia.

W trakcie prac konserwatorskich, na ścianach świątyni odkryte zostały unikatowe romańskie i gotyckie polichromie, a na części ścian zidentyfikowano nawet kilka warstw malowideł pochodzących z różnych epok historycznych. Niektóre z nich okazały się jedynymi w Polsce średniowiecznymi malowidłami o charakterze sakralnym, które przedstawiają świat roślin i zwierząt. Występują na nich motywy ryb, ptaków i czworonogich bestii, o dziwnych pyskach, niekiedy przybierających podobieństwo ludzkich twarzy. Równie unikatowe XIV wieczne, gotyckie freski zdobiące północną ścianę nawy, przedstawiają legendę Katarzyny Aleksandryjskiej, świętej której kult był rozpowszechniony w całej Europie i której męczeńska śmierć stała się tematem dzieł wielu wybitnych artystów. W północnej części prezbiterium znajduje się natomiast oryginalna gotycka polichromia przedstawiająca scenę Ukrzyżowania.

Kościół św. Jana i św. Katarzyny Aleksandryjskiej jest zabytkiem niezwykłym, stanowi unikatowy przykład zachowania pierwotnych cech architektury romańskiej, której nie zatarły późniejsze remonty i przebudowy. Kościół jest orientowany, z prezbiterium zwróconym w kierunku wschodnim, prostokątna nawa przykryta jest drewnianym stropem wspartym na ciekawie zdobionych słupach. Niezwykłym elementem są wyeksponowane empory, których większość pochodzi z 1562 roku, a okazały romański portal przy wejściu do nawy, ozdabia umieszczony w tympanonie motyw Drzewa Życia. Godne polecania są również świetnie zachowane piaskowcowe epitafia i płyty nagrobne przeważnie z XVI wieku, jakie znajdują się na ścianach świątyni i kamienna chrzcielnica oraz mensa ołtarzowa, w której w 1997 r. odkryto kamienny relikwiarz.